Vlucht (studie) nr. 3

Illegale liedje

Die illegale
ken ik van bale
kunnen geen tale
ze blijven maar klitte
tussen de witten
laat ze niet zitten
het bennen boeve
ga ze aftróéven
die illegalen
ga ze ophálen
het is een zootje
thuis in een bootje!

Elieteliedje

Ja de elite zijn hoge pieten

Die kennen graaien

Naar dikke tieten

Die ken je naaien

En van genieten

Nog effe zwaaien

En dan maar maaien

En dan maar schieten

Och laamar waaien

Retegoed he?

Op Het Moment, literair magazine on line, een herpublicatie van mijn essay Tegen de verstening, tegen het gruis. Enkele gedachten over cultuur. Lees het hier.

Leeskunst in Kerkrade

Overmorgen, donderdag 18 april, word ik in boekhandel LeesKunst d'r Schönefeld in Kerkrade van 19 tot 20 uur door Ben van Melick aan de tand gevoeld over In en onder het dorp en over 35 jaar boeken publiceren. Interview, voorlezen, signeren.

Vlucht (studie) nr. 2

Literair magazine HET MOMENT on line!
Nieuw werk van H.C. ten Berge, Mark Boog, Peter van Lier, Cyrille Offermans, Leo Vroman en anderen. Beeldend werk van Hans de Wit, muziek van Jacob ter Veldhuis.

Lees, kijk en luister hier

Vlucht (studie) nr. 1

Aanstaande zondagmiddag, 7 april, 'Ontmoet de dichter' in Stadsbibliotheek De Mariënburg in Nijmegen.

Leben und Schreiben mit der Kohle

Dichter Wiel Kusters veröffentlicht Erinnerungen an seine Jugend in Kerkrade.

'In en onder het dorp': Kindheid an der Kohlehalde

Aachener Zeitung, 28. März 2013

LEES HIER

Aanstaande donderdag, 4 april, in Maastricht: Letters bij de lunch

Zondag 7 april in Nijmegen: Ontmoet de dichter, afl. 1

Naar Pasen

Ik zit 's avonds voor mijn botten
in de spiegel naast het bed.
Het kan mij niet zoveel verrotten,
ik heb de wekker al gezet.

Lentewandeling, bovengronds

Een literaire wandeling door Spekholzerheide, georganiseerd door Theater Landgraaf voor lezers van In en onder het dorp.
Zaterdagmiddag 20 april aanstaande.

Na 40.000 exemplaren een nieuw, kunstzinnig omslag voor In en onder het dorp. Mijnwerkersleven in Limburg?

Liever niet, er gaat niets boven het ontwerp van Piet Gerards, met die anno 2013 bijna surrealistisch aandoende foto uit Spekholzerheide.

Ons Erfdeel over 'Dit nog, ook dit'

Aangenaam verrast door de bespreking van 'Dit nog, ook dit' door Koen Rymenants in Ons Erfdeel, nummer 1 van jaargang 2013 (februari).

Lees de recensie hier.

Het is een bijzondere ervaring, een van je gedichten in het openbaar opnieuw te zien ontstaan. Het overkomt mij en mijn gedicht ‘Bordenhal’, in 2000 geschreven voor een van de buitenmuren van het toenmalige Derlon Theater in Maastricht, het vaste podium van theatergroep Het Vervolg dat in  mei van dat jaar in gebruik werd genomen.

In de loop der jaren was het gedicht, althans het letterbeeld, sterk verweerd geraakt; ten slotte was het vrijwel onleesbaar geworden. Op zich was ook dat een mooi, enigszins melancholisch proces.

Nu echter wordt het met vaste hand opnieuw op de muur geschreven van de Bordenhal, de thuisbasis van Toneelgroep Maastricht.
De foto's zijn van afgelopen maandag, dinsdag en vandaag.

Aantekeningen over mijn moedertaal

Ik ben opgegroeid in het Kerkraads. De klanken en woorden daarvan waren mij in mijn kindertijd, en ook nog lang daarna, fysiek en mentaal het meest nabij. Zij gaven op de meest vanzelfsprekende wijze vorm en betekenis aan mijn wereld.

Na de dood van mijn broer, die de enige was met wie ik nog Kerkraads sprak, heb ik me voorgenomen af en toe eens een woord uit mijn moedertaal tegen het licht te houden.

Onder het motto Woa sjwaam is, doa is óch vuur (waar rook is, is vuur) begin ik met een etymologische overpeinzing. Het speuren naar de oorsprong en geschiedenis van onze woorden schept ruimte rond die woorden. Dat graven in de taal, op zoek naar oudere lagen, heeft iets paradoxaals. Woorden komen er als nieuw uit tevoorschijn. Het effect is verwondering.

Het Kerkraadse woord voor (Nederlands) ‘rook’  en (Hoogduits) ‘Rauch’ is sjwaam, zie hierboven. De letters sj staan voor een brede stemloze sisklank. Andere Limburgse dialecten kennen het woord als zjwaam (zj klinkt als in het Franse Jean).

De etymologie van sjwaam heeft anders dan die van ‘rook’ en ‘Rauch’ duidelijk niets met ‘ruiken’ te maken. Maar welke verwantschapsbetrekkingen heeft sjwaam dan wel?

Ik veronderstel dat we die moeten zoeken in en rond het Nederlandse woord zweem. Van Dale omschrijft ‘zweem’ als: ‘lichte schijn, aanduiding, spoor of lichte graad’ van iets: een zweem van hoop, een zweempje ironie. In het voetspoor van het Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal (onder neerlandici bekend als Franck-Van Wijk-Van Haeringen) noteert Van Dale als oudere betekenis: ‘het vlug over iets heen glijden’ en voegt daaraan toe, dat behoort tot de met zw anlautende (beginnende) woorden die de betekenis ‘zwaaien’ hebben, zoals zweep, zweven, zwieren, zwijmen.

Het Kerkraadse sjwaam (met het lidwoord d’r), dat ook '(water)damp' kan betekenen, heeft vermoedelijk dus als verzonken betekeniselement: vlugge en vluchtige beweging over iets heen. Waarbij de beweging zich met (een schijn van) leven laat associëren en de vluchtigheid vergankelijkheid impliceert: Spes mea fumus est (mijn rook is hoop, of: mijn hoop is rook), zoals de titel luidt van een sonnet van Willem Godschalck van Focquenbroch over het roken van tabak.

De woorden ‘rook’ en ‘Rauch’, die familie zijn van ‘ruiken’ respectievelijk ‘riechen’,  dragen het betekeniselement ‘vlug over iets heen glijden’ niet met zich mee. Maar het verschijnsel rook wordt natuurlijk ook als het ‘rook’ of ‘Rauch’ heet met ‘beweging’ geassocieerd. En soms zelfs nadrukkelijk met leven, in weerwil van een ook onmiddellijk opduikend vergankelijkheidsbesef. Zoals in dit mooie kleine gedicht van Bertolt Brecht:

Der Rauch

Das kleine Haus unter Bäumen am See.

Vom Dach steigt Rauch.

Fehlte er

Wie trostlos dann wären

Haus, Bäume und See.

In een kort commentaar op dit gedicht schrijft Jan Knopf:

Durch den Rauch kommt Bewegung ins zunächst ganz statische Bild, und Bewegung deutet auf Lebendiges, deutet darauf, dass das Haus bewohnt ist. Er steht nicht für Vergängliches, sondern für Leben. 

(Bertolt Brechts Buckower Elegien. Mit Kommentaren von Jan Knopf. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1986).

Ondiep

Zij groeven hem een ondiep graf

om uit te groeien, omhoog en omlaag,

met takken en wortels en breedte

boven en onder de grond.

Laat het voorjaar maar komen

spotte de vorst. En hij stond

nog maar net of iedere tak was bedekt

met een dun laagje sneeuw.

Drie houten paaltjes stutten zijn magerte,

zijn verlangen naar wortels en, hoger bedrog,

een paar tortels.

Copyright © ‘Ondiep’ 2013 Wiel Kusters

Aan een boom in de Alexander Battalaan

De boom die hier stond heeft het begeven.

Een jongere stam wist zijn plaats in te nemen,

maar weet van de dood niet meer dan zijn leven.

Anders dan ik: geen mens zonder memen.

IN EN ONDER HET DORP

NBD|Biblion recensie

"In opdracht van de provincie Limburg verschenen twee boeken over de geschiedenis van de mijnwerkers in Limburg, waaronder dit 'ten behoeve van een breed publiek'. De auteur, dichter en hoogleraar aan de Universiteit Maastricht, is afkomstig uit een familie waarvan meerdere generaties in de mijnen werkten. Aan de hand van de belevenissen van die familie worden de sociale kanten van het leven van mijnwerkers en hun gezinnen diepgaand belicht. We maken kennis met tantes en ooms, hun motieven om in de mijnen te gaan werken, het zware bestaan, de economische onzekerheid, de angsten, de gewoonten, de rol van vrouwen en kinderen, het sociale leven, de cultuur, de slechte gezondheid die het werk met zich meebracht, en de schandalige manier waarop mijnwerkers met silicose na de sluiting van de mijnen behandeld werden. Het leven zoals het was. Een bijzonder verhaal; de lezer maakt het bijna zelf mee, toegankelijk, indringend en toch met een zekere afstand geschreven. Een waar meesterwerkje!" 

Drs. H.H.M. Meyer (NBD|Biblion recensie)