Università di Bologna: Minatori di Memorie

Op 26 en 27 april 2017 nam ik op uitnodiging van het instituut voor moderne vreemde talen van de Università di Bologna deel aan de conferentie Minatori di Memorie om er te spreken over en voor te lezen uit mijn gedichten. Een keuze uit mijn gedichten was voor die gelegenheid vertaald door Franco Paris en studenten van het instituut onder leiding van Marco Prandotti. Herman Van der Heide gaf een verrassende, diepgravende inleiding op mijn werk.

De conferentie leidde tot hartelijke en inspirerende ontmoetingen, niet alleen met de hier genoemden, maar ook met andere deelnemers aan de conferentie, onder wie film- en theatermakers.

Een klein fotoverslag van de conferentie Minatori di Memorie is HIER te bekijken.

WAT GEBEURT ER MET DE ERFGOEDBIBLIOTHEEK IN CENTRE CÉRAMIQUE MAASTRICHT?

In het maandblad Zuiderlucht heb ik me begin december 2016 druk gemaakt over de onheilspellende plannen die de Gemeente Maastricht lijkt te hebben met betrekking tot de indrukwekkende, in de loop van meer dan 350 jaar opgebouwde boekenschat van de Stadsbibliotheek. De Stadsbibliotheek Maastricht wordt in Centre Céramique, waar ze is ondergebracht, meestal simpelweg aangeduid als 'de bibliotheek' (zoals er overál wel openbare bibliotheken zijn), maar is in feite een ERFGOEDBIBLIOTHEEK, waarmee deskundig en met respect, zoals het de verantwoordelijken voor een levend monument betaamt, moet worden omgesprongen.

Gelukkig ben ik niet de enige die zich ernstige zorgen maakt.

Rond het thema Stadsbibliotheek Maastricht / Bibliotheca Limburgensis hadden Lou Spronck, Harry Crebolder en ik op zaterdag 10 juni 2017 in het Centre Céramique een informatieve bijeenkomst en gedachtenwisseling met diverse raadsleden en enkele andere geïnteresseerden.
Naar aanleiding van deze bijeenkomst schreven wij het onderstaande verslag, in de hoop en het vertrouwen dat de bevoegde instanties er adequaat op zullen reageren.

Excuses voor de lengte van de tekst, deze omvang was nodig. Het verslag eindigt met een vijftal aanbevelingen.

VERSLAG GESPREK OVER DE STADSBIBLIOTHEEK MAASTRICHT op zaterdag 10 juni 2017, 13.00-14.00 uur, in het Centre Céramique.

Deelnemers: een twaalftal (burger)raadsleden, wethouder mevr. Mieke Damsma, drs. Stef Niekamp (directeur CC), drs. Ingrid Wijk (directeur UB UM), prof. dr. Wiel Kusters, prof. dr. Harry Crebolder en dr. Lou Spronck.

I. Informatie

Na een welkomstwoord van Stef Niekamp, directeur van het Centre Céramique, deelt Wiel Kusters het volgende mede:
Deze bijeenkomst is belegd op verzoek van Harry Crebolder, Lou Spronck en hemzelf. Zij zijn verontrust over de situatie waarin de Stadsbibliotheek is komen te verkeren. Intussen is gebleken dat niet alleen het grote publiek, maar ook veel raadsleden onvoldoende kennis hebben van de waarde en de uniciteit van het erfgoed dat in de Stadsbibliotheek bewaard wordt. Zij danken het Gemeentebestuur, dat het is ingegaan op hun verzoek om daarover met de raadsleden in gesprek te gaan.
Wiel Kusters attendeert nog op de aanwezigheid van Ingrid Wijk, directeur van de Universiteitsbibliotheek, die op hun verzoek deelneemt en belang stelt in dit gesprek omdat zij zich mee verantwoordelijk voelt voor het erfgoed van de stad, waarvan een gedeelte (de grote Jezuïetencollectie) in de UB is opgenomen.
Voor een verslag van deze bijeenkomst zal gezorgd worden. Het wordt toegezonden aan de raadsleden en andere geïnteresseerden.
Hij geeft vervolgens het woord aan Lou Spronck en Harry Crebolder.

Lou Spronck (neerlandicus/historicus; frequent gebruiker van de bibliotheek, o.m. voor de recent verschenen Geschiedenis van de literatuur in Limburg; in het verleden vicevoorzitter van de Bestuurscommissie Stadsarchief en Stadsbibliotheek) geeft een kort overzicht van de ontwikkelingen in de afgelopen halve eeuw.

In de Stadsbibliotheek Maastricht, gevestigd in het Centre Céramique, zijn verschillende collecties te onderscheiden:
- de vroegere Stadsbibliotheek (SB) aan het Vrijthof (gesticht in 1662),
- de vroegere Centrale Bibliotheek (CB) van de Broeders van de Beyart (19e-20e eeuw),
- de vroegere Openbare Bibliotheek (OB) van de Witmakersstraat.
De fusie tussen SB/CB en OB vond plaats in 1977. In december van dat jaar werd de nieuwe hoofdvestiging aan de Nieuwenhofstraat betrokken.
In 1999 verhuisde de bibliotheek naar het nieuwe Centre Céramique. In het gebouw aan de Nieuwenhofstraat werd de Universiteitsbibliotheek (UB) gevestigd.

De geldstroom voor de Stadsbibliotheek is altijd complex geweest, en is dat nu nog. De bibliotheek is in eerste instantie een zaak van de Gemeente. Deze ontvangt van het Rijk aanvullende gelden voor de Wetenschappelijke Steunfunctie (WSF, nu Plusfunctie genoemd). Een derde geldstroom komt van de Provincie, die de bibliotheek subsidieert vanwege haar Limburgfunctie. [A.J. Flament publiceerde al in 1889 een tweedelige catalogus van de SB ‘bewerkt vooral als “Bibliotheca Limburgensis” ’!]

In 1987 werd de Museumnota door Provinciale Staten aangenomen. Exploitatie en beheer van de Stadsbibliotheek werd toen volledig een zaak van de Gemeente: een formele knip in de relatie van Provincie met SB.
De facto werd de geldstroom van de Provincie echter niet stilgelegd: de Stadsbibliotheek bleef vanwege haar Limburgfunctie provinciale subsidiegelden ontvangen.

Vanaf circa 1992 tot de dag van vandaag (al een kwart eeuw) heeft de ‘Bibliotheca Limburgensis’ geleden onder permanent voortgaande bezuinigingen door de gemeente.
Het begon met het stop zetten van de Documentatie Limburg (het ‘kind’ van Max van Heijst), waaraan door diverse medewerkers fulltime gewerkt werd.
Niet minder ingrijpend was, dat gekwalificeerde personeelsleden die vertrokken, niet vervangen werden. We noemen de volgende functies:
1. de onderdirecteur (gepromoveerd historicus), die met pensioen ging;
2. een historicus, die naar het Stadsarchief overstapte;
3. een academicus/conservator (inmiddels gepromoveerd; werkzaam aan Universiteit Erfurt) 4. een academicus/vakreferent, die met pensioen ging;
5. een academica/neerlandica, die elders een werkkring vond;
6. en 7. twee documentalisten, die bij het provinciale dagblad onderdak vonden.

In 2016 ontving de Gemeente bericht dat de Provincie - ontevreden over de wijze van besteding van haar jaarlijkse subsidie (€ 220.000) - vanaf 2017 geen subsidie meer zou verlenen, hetgeen inmiddels geëffectueerd is. Gevolg: Limburgs erfgoed in gevaar.

Harry Crebolder (medicus; gewoon gebruiker van de bibliotheek) werd klaar wakker toen hij geïnformeerd werd over de schatten die in de Stadsbibliotheek liggen opgeslagen, over de afbraak van het wetenschappelijk personeelsbestand en over de situatie die als gevolg van het intrekken van het provinciaal subsidie in 2017 ontstaan is. Hij ondersteunt van harte de actie voor het behoud en een verbeterd beheer van de Maastrichtse erfgoedbibliotheek. Goed rentmeesterschap vraagt om waakzaamheid en zorgvuldige omgang met kwetsbaar erfgoed. Hij pleit voor een gestructureerde samenwerking met de bibliotheek van de Universiteit Maastricht en verwijst in deze naar de inbreng van Ingrid Wijk.

De actie van verontrusten begon op 30 november 2016 met een open brief van vertegenwoordigers uit het Limburgse literaire veld, die gericht was aan de besturen van Gemeente en Provincie. De open brief en circulerende informatie leidden tot kritische vragen van raadsleden aan B&W - we noemen Antonie van Lune, Kitty Nuyts en Hans Passenier.

Op 23 maart 2017 hadden Wiel Kusters, Lou Spronck en Harry Crebolder een gesprek met wethouder Mieke Damsma, geassisteerd door beleidsmedewerker Paul Lambrechts en directeur CC Stef Niekamp.
Uit de door de aanvragers van het gesprek opgestelde notitie naar aanleiding van dit gesprek blijkt dat de zorgen niet weggenomen zijn. Zo toonde de Gemeente zich niet genegen tot de instelling van een commissie van onafhankelijke deskundigen die
a. de huidige stand van zaken in kaart brengt,
b. de eisen formuleert die aan het beheer van de erfgoedbibliotheek gesteld mogen worden, en c. een goed onderbouwd plan schrijft, op basis waarvan, in goed overleg met het provinciaal bestuur (eventueel ook de universiteit), beleid ontwikkeld kan worden; – het beheer van de erfgoedbibliotheek kan immers geen zaak zijn van de gemeente alleen.
Evenmin wilde de Gemeente ingaan op het voorstel tot instelling van een onafhankelijk raad van advies voor de erfgoedbibliotheek.

Op 4 april volgde een Stadsronde. Daar was vooral de verdere ‘vermarkting’ van het Centre Céramique als zodanig aan de orde, niet specifiek het erfgoedbelang van de in het Centre Céramique ondergebrachte Stadsbibliotheek. Tot een gedachtewisseling over dat erfgoedbelang kwam het niet. Overigens bleek daar andermaal, dat de meeste raadsleden nog steeds geen helder beeld hadden van de Stadsbibliotheek en de daarin bewaarde collecties, noch van de eisen die aan het beheer van de ‘Bibliotheca Limburgensis’ als cultureel erfgoed gesteld moeten worden.

Ons daaropvolgend verzoek aan de griffie om de raadsleden ter zake te informeren en met hen in gesprek te gaan, heeft geleid tot deze samenkomst.

Wiel Kusters sluit het informatieve gedeelte van de bijeenkomst af met een bewogen oproep aan de raadsleden om zich bewust te zijn van het nationale belang van de in de Stadsbibliotheek aanwezige erfgoedbibliotheek. Een kostbaar bezit, maar ook heel kwetsbaar, dat vraagt om zorgvuldig beheer.

II. Gedachtewisseling

In de nu volgende gedachtewisseling worden enkele vragen beantwoord en zaken verhelderd.

- Een door onafhankelijke deskundigen opgesteld plan zal ook voor de Provincie voldoende gewicht hebben om het gesprek te hervatten over de financiering van behoud en beheer van de erfgoedcollectie. Deze collectie is immers niet slechts van stedelijk belang; zij wordt integendeel van provinciaal (én nationaal) belang geacht. In principe is de Provincie voor behoud en beheer dus mede verantwoordelijk. De discussie over de Bibliotheca Limburgensis moet derhalve op breder plan gevoerd worden, los van de reguliere gemeentelijke planning en besluitvorming.

- Ingrid Wijk, de directeur van de UB, wijst op de succesvolle samenwerking met de staf en medewerkers van de stedelijke Bibliotheca Limburgensis en de collecties van het RHCL aan de Pieterstraat, bijvoorbeeld in het project ‘Gedrukt in Maastricht’. Centraal staan daarbij de collecties die samen veel meer zijn dan de som der delen, zowel in omvang, kennis over de collecties en (vernieuwende) mogelijkheden van (digitale) presentatie. Die samenwerking kan geïntensiveerd worden. De in potentie aanwezige belangstelling bij het publiek voor gezamenlijke activiteiten rond het kostbare boek kan gemakkelijk gewekt worden.

- Een economische wet is dat de aanwezigheid van een voorziening de behoefte creëert. Het is dan ook verstandig geweest om de openingsuren van de Stadsbibliotheek te verruimen. Maar voor de raadpleging van de magazijncollectie is juist een frustrerende beperking doorgevoerd.

III. Aanbevelingen

Een duurzame bibliotheek is iets anders dan een duurzame erfgoedbibliotheek. Gegeven de situatie waarin de Stadsbibliotheek, i.c. de erfgoedbibliotheek, zich bevindt, komen ondergetekenden tot de volgende dringende aanbevelingen:

1. Aanstelling van een academicus die enkele jaren kan ingroeien en straks een competent opvolger kan zijn van drs. Emile Ramakers, de onmisbare kenner van de collectie en hooggekwalificeerde vraagbaak.

2. Het maken van een inhaalslag ten aanzien van de digitalisering van de fichecatalogus.

3. Aanstelling van een academicus/conservator voor het beheer van de erfgoedcollectie en de externe presentatie ervan.

4. Instelling van een commissie van onafhankelijke deskundigen voor de ontwikkeling van een Plan Stadsbibliotheek. Op basis daarvan kan een gesprek met de Provincie worden gevoerd dat moet leiden tot herziening van haar besluit tot beëindigen van het jaarlijkse subsidie.

5. Instelling van een onafhankelijke Raad van Advies voor de Erfgoedbibliotheek, die – uitgaande van de samenhang en samenwerking van de collecties die zich bij de erfgoedinstellingen in Maastricht bevinden – adviseert over de collecties, het duurzaam beheer en de promotie ervan.

Ter afsluiting

Ondergetekenden zijn vanzelfsprekend bereid om met de raad (en met andere betrokkenen) het gesprek voort te zetten over zaken die de Stadsbibliotheek, in het bijzonder de erfgoedbibliotheek, betreffen.
Dat geldt evenzeer voor de invulling van de Raad van Advies (zie aanbeveling 5). Ook de directeur van de Universiteitsbibliotheek is bereid daaraan haar bijdrage te leveren.

Maastricht, 20 juni 2017

Wiel Kusters
Harry Crebolder
Lou Spronck

PRESENTATIE LEESJONGEN. 
VERZAMELDE GEDICHTEN 1978-2017

OP 1 JUNI AANSTAANDE.

KLIK OP DE AFBEELDING

VOOR HET LEZEN VAN DE UITNODIGING.

Vooruitlopend op mijn zeventigste verjaardag en het verschijnen bij Uitgeverij Cossee van mijn verzamelde gedichten, Leesjongen, op 1 juni, verraste de Jan van Eyck Academie mij met een uitgave van een serie gedichten en korte prozateksten onder de titel Door enkele straten van Maastricht.

Jo Frenken heeft het boek in het Charles Nypels Lab van de Academie op schitterende wijze vormgegeven en van beelden voorzien.

‘Door enkele straten van Maastricht’ is een leesbare wandeling van mijn huis in Wyck naar de Jan van Eyck Academie in het hart van Maastricht.
Van de boom voor mijn deur naar de plataan op het Academieplein.

Arjan Peters schrijft er vandaag over in zijn column ‘Boekenweek’ in de bijlage Sir Edmund van de Volkskrant.

Verschijnt tweede helft mei 2017.

KLIK HIER voor verdere informatie.

Leesjongen

Verzamelde gedichten

1978-2017

verschijnt mei 2017

bij Uitgeverij Cossee

KLIK OP DE AFBEELDING

OM TE VERGROTEN

Op 7 april verschijnt bij uitgeverij Nieuwe Doelen:

Wiel Kusters

DE AVONTUREN VAN PIM PLEISTERS

met tekeningen van Toon Teeken

52 blz., gebonden, 16 x 24 cm.

vormgeving: Bureau Piet Gerards

Wiel Kusters schreef een verhaal over een dromerige jongen en zijn kleine wondjes. Voor kinderen van 10 tot 100. Het inspireerde Toon Teeken tot een reeks van speelse tekeningen in blauwe balpen.

De oplage blijft beperkt tot 250 exemplaren, waarvan 200 beschikbaar voor geïnteresseerden (tegen de prijs van 22,50 euro).

Wil je je verzekeren van een exemplaar, mail naar: pim.pleisters@gmail.com en verneem hoe je ‘De avonturen van Pim Pleisters’ kunt bestellen.

UITGEVERIJ NIEUWE DOELEN

'Natuurlijk ook Holden Caulfield'

Dit schreef Sylvia Witteman zaterdag in de bijlage Sir Edmund van de Volkskrant:

‘”Franny and Zooey”, begrijp jij waar dat over gaat?’, vroeg een vriend van me. Hij is geen ongeletterde en halfblinde mijnwerker, maar professor in de klinische psychologie, dus hier moeten we de schuld misschien toch bij Salinger zélf zoeken.’

Ik heb hier een tijdje naar zitten kijken, met halfopen, nog wat slaapdronken ogen, maar ineens wist ik het. Ik ben een ongeletterde en halfblinde mijnwerker.

Nog meelijwekkender zelfs: ik heb nooit iets van Salinger gelezen, dus ook dat ‘Franny and Zooey’ niet. Laat staan dat ik van zijn romanfiguren iets heb begrepen.
En aan mijn vader (mijnwerker) en moeder, grootvader (mijnwerker) en grootmoeder zijn Salingers boeken ook voorbijgegaan. Erg hè.

Sylvia Witteman moet haar rare ideeën over halfblinde mijnwerkers hebben opgelopen bij het kijken naar Momfer de mol in de Fabeltjeskrant.

In haar column schrijft Witteman dat Salinger ‘echt best een paar fijne dingen’ heeft geschreven (dat is de toon van het ‘geletterde’ milieu), maar dat ze ambivalente gevoelens heeft ‘jegens veel van zijn personages.’ ‘Franny, Zooey, de hele familie Glass eigenlijk (behalve misschien Seymour), en natuurlijk ook Holden Caulfield, ze zijn allemaal zo irritant vervuld van zichzelf. Zo ongedwongen briljant, zo vanzelfsprekend geestig en knap van uiterlijk, zo achteloos slordig en zogenaamd-doodgewoon als alleen de ware upper class zich kan veroorloven.’

Dat klinkt mij niet onsympathiek in de oren. Als kritiek op zulke personages, bedoel ik. Maar is het raar dat ik in Wittemans waarschijnlijk grappig bedoelde opmerking over die ongeletterde en halfblinde mijnwerker nu juist óók zo’n wat verwend, en in mijn ogen enigszins sociaal-dommig Salingerpersonage hoor spreken? Jammer hoor, want het lijkt mij niet dat ze dat op ‘ongedwongen briljante’ wijze zo bedoeld heeft.

Minicollege over Toon Hermans (en Pierre Kemp) in Theater Carré

Op 12 december 2016 gaf ik in Koninklijk Theater Carré, Amsterdam, een 'minicollege' over wat je misschien de gevoelswereld van TOON HERMANS zou kunnen noemen.
En over zijn verwantschap met de dichter PIERRE KEMP.

Mijn verhaal was onderdeel van het 'GALA 100 JAAR TOON', met medewerking van onder anderen Chantal Janzen, Freek de Jonge, Hadewych Minis, Paul van Vliet en Wende.

Carré-productie i.s.m. Stichting Toon Hermans.

Samenstelling en regie: Ronald Klamer.

AVROTROS maakte de opnames.

Maastricht-Roermond-Venlo, 30 november 2016.

Aan Gedeputeerde Staten en Provinciale Staten van de Provincie Limburg;

aan Burgemeester, Wethouders en de Raad van de Gemeenteraad Maastricht;

ter kennisgeving aan het College van Bestuur van de Universiteit Maastricht

en aan de directies van het Regionaal Historisch Centrum Limburg en het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg.

Limburgs literair erfgoed in gevaar

Met harde hand wordt in onze provincie een cultuurbeleid ontwikkeld waardoor Limburgs literaire erfgoed ernstig wordt aangetast. Wat is er aan de hand?

Het Centre Céramique in Maastricht (lees: de Stadsbibliotheek) beschikt over een indrukwekkende collectie boekwerken, die vanaf de zeventiende eeuw, maar vooral in de laatste anderhalve eeuw is opgebouwd. De collectie is niet slechts voor de stad van belang, maar evenzeer voor onze provincie en de euregio. Ook voor de uitbouw van de faculteit Cultuur- en Maatschappijwetenschappen van de Universiteit Maastricht is ze van onschatbare waarde.

Tot nu toe participeerden rijk, provincie en gemeente eendrachtig in de financiering. Daar komt verandering in. De provincie, althans de betreffende gedeputeerde, vindt dat de stadsbibliotheek te weinig waar voor het provinciale geld biedt en wil de geldstroom stilleggen. Bijgevolg voelt de gemeente er weinig voor om, als de provincie afhaakt, de collectie in stand en bij de tijd te houden voor zover die het stedelijk belang overstijgt. De gevolgen laten zich raden.

Wie momenteel het Centre Céramique bezoekt, bekruipt hier en daar het gevoel dat er sprake is van verhuizing of uitverkoop. De instelling moet worden omgetoverd tot een paleis van culinair en cultureel amusement. TV-Maastricht is er gevestigd en maakt opnamen. Reuring en beweging worden nagestreefd. Leeggehaalde boekenrekken voorspellen niet veel goeds. Er zijn plannen voor verplaatsing van het restaurant naar de vierde etage, die tot nu toe bestemd was voor het raadplegen van Limburgensia en bestudering van de boekenschat uit het magazijn ......

Het is tijd om kortzichtige voornemens en half doordachte plannen in de ijskast te zetten.

Wij roepen de beleidsmakers van alle partijen op om samen met ter zake kundigen een rijp plan te ontwikkelen, waarin recht wordt gedaan aan wat in eeuwen is opgebouwd, met een scherp oog voor toekomstige ontwikkelingen.

Jet van Aalst,

voorzitter Vereniging Literaire Activiteiten Maastricht VLAM

Lucien Custers,

voorzitter Zuidelijke afdeling van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde

Wiel Kusters,

honorair hoogleraar Universiteit Maastricht

Hans Liebregts,

voorzitter Letterkundig Centrum Limburg

Lou Spronck,

wnd. voorzitter Commissie Literatuurgeschiedenis LGOG

TOON HERMANS ZAG HET BIJ KARL VALENTIN. Van vioolkistsleutel tot tennisracket

Een van de door vakgenoten meest bewonderde acts uit de one-manshows van Toon Hermans is de scène waarin hij toneelmeester Johnny (John van Elk) vraagt om zijn tennisracket eens even te halen. John krijgt de autosleutels mee en het wachten begint. Minuten van ‘niks’, waarin Toon de zaal tot grote hilariteit weet te brengen door de wijze waarop hij zijn langzaam opkomende ongeduld en niet-begrijpen zonder een woord te spreken tot uitdrukking brengt. Meesterlijk, en dat op vele niveaus.

Over Toons omgang met ‘niets’, soms ook zijn omspelen van ‘het niets’, zoals in deze vrijwel woordenloze conference, valt heel veel te zeggen, zolang het maar niet te zwaar wordt aangezet en de hoofdletter N achterwege blijft.

Zo kan het gebeuren dat je na het zien van Toons wachten, een in het duister tasten waarin na een paar minuten ook een lichtjes existentiële vraag begint te schemeren, even aan de grote toneelschrijver Samuel Beckett denkt en aan diens Wachten op Godot.

Al is het nu misschien eerder Godot, in de persoon van Toon, die zelf wacht. Die wacht op de mens die een opdracht heeft gekregen en misschien niets meer van zich laat horen.

Denk het en vergeet het.

Al kom ik er later nog eens op terug.

Uit: Ter kennismaking. Karl Valentin.

Samengesteld door Pieter Cramer

Uitg. Horus, Den Haag, 1982.

Tijdens een van mijn onmoetingen met Toon, aan de beroemde keukentafel in Bosch en Duin, vertelde hij over zijn bewondering voor de vooroorlogse Beierse komiek, schrijver en filmregisseur Karl Valentin (1882-1948). Die kende ik een beetje. In 1999 had ik een citaat van Karl Valentin uit diens sketch Die alten Volkssänger, als motto gebruikt bij een lang gedicht met de titel Legende: ‘Na, so gscheit bin i eben net –/ drum hab ich mich auf dich verlassen’.

Toon bezat een boekje over Karl Valentin, waarvan ik helaas de titel en de naam van de auteur vergeten ben. Je moet zoiets meteen opschrijven natuurlijk.

Hij liet het me zien omdat hij de benadering van Valentins theaterkunst, zoals hij die in dat boekje had aangetroffen, bijzonder aantrekkelijk vond.

Tijdens zijn optredens in München, aan het begin van de jaren zestig, bezocht Toon het kleine aan Karl Valentin en zijn artistieke partner Liesl Karlstadt gewijde museum in een toren van de Isarpoort. Jacques Klöters schrijft daarover dat wat hij daar zag grote indruk op hem maakte. ‘Toon herkende meteen diens genialiteit. Hij was de Buziau van München geweest. Zijn monologen brachten Toon weer op ideeën,  maar vooral zijn uiterlijk, zijn bizarre gestalte, intrigeerde hem.’ (Jacques Klöters, Toon. De biografie. Amsterdam, 2010, 257.)

Toen ik me onlangs wat meer in het werk van Karl Valentin verdiepte, merkte ik op dat Toon voor zijn wachten-op-Johnny-met-de-tennisracket in Valentin een voorbeeld heeft gehad.

In de film ‘Ein verhängnisvolles Geigensolo’ uit 1936 wacht een violist op de terugkeer van een assistent.

‘Een klein momentje, dames en heren. Hij gaat alleen de sleutel van mijn vioolkoffer even halen. Hij is zo terug. Zal zo terug zijn.’

Quod non.

Wie Karl Valentin in deze rol bezig ziet (in het Youtubefilmpje vanaf ongeveer 1’50’’) merkt natuurlijk meteen ook de grote verschillen op. Bij Valentin maakt het wachten deel uit van een langere komische sequentie. En het wachten is van kortere duur dan bij Toon.

Ook als we in een vergelijking verdisconteren dat Karl Valentin zijn wachten op de sleutel al zoveel decennia geleden bedacht heeft en gespeeld: Toon heeft de lach- en betekenismogelijkheden van die ‘voorbeeldscène’ weten uit te bouwen tot een onvergetelijke act. Met een uniek soort durf en expressie. En grandioos getuigend van zijn veelgeprezen, ongeëvenaarde gevoel voor timing.

Sunday 16 October: launch of ‘The History of Literature in Limburg’ @centreceramique. With @WielKusters and others. https://t.co/BrcuTAYJtq

— FASoS Maastricht (@FasosMaastricht) October 3, 2016

Historicus
voor Jos Perry

Zoek ik de achterkant, de onder-
kant? De waarheid of een wonder?
De voorkant, denk ik maar van wat?
Al mijn speuren maakt het vierkant ronder.

Wiel Kusters

Geschreven voor het afscheid van dr. Jos Perry als onderzoeker aan de Faculteit der Cultuur- en Maatschappijwetenschappen, capaciteitsgroep Letteren & Kunst, voorjaar 2016.
De foto maakte ik in oktober 2015 in Centre Céramique, Maastricht.

De kwadratuur van de cirkel in zijn tegendeel verkeerd.

De zomerschool; De meesterklas; De turnzaal

De dichter Jan Hanlo, noemde zichzelf niet alleen microproductief, maar vond ook dat hij niks kon verzinnen. 

Hij was daarom bijzonder trots op zijn sprookje 'De soep van de soep van de hazensoep', dat te vinden is in zijn prozabundel 'In een gewoon rijtuig'.

Ook ik schrijf zelden iets wat volledig of althans grotendeels op fantasie berust.

De verhalen uit 'De onweerzitting' bijvoorbeeld, dat 8 oktober (her)verschijnt, spelen zich af in Spekholzerheide, het decor van mijn jeugd, waarover ik ook schreef in 'In en onder het dorp. Mijnwerkersleven in Limburg'.

'De zomerschool', 'De meesterklas' en 'De turnzaal' echter berusten volledig op fantasie. En op ideeën en intuïties over jeugd, onderwijs, biologie en de digitale wereld.

Hoe dan ook, ik heb aan het schrijven niet minder plezier beleefd dan Jan Hanlo moet hebben gekend toen hij zijn sprookje schreef.

ISBN 9789079226290 – NUR 300

Uitgeverij Leon van Dorp Ovidiusstraat 107, 6417 VT Heerlen 

Deze nieuwe uitgave van De onweerzitting verschijnt 8 oktober 2016.

Uitgeverij Leon van Dorp:

"Tijdens een nachtelijk onweer in de jaren vijftig zitten de grootmoeder, de moeder en de jongen in de keuken, wachtend op het einde van wat voor beide vrouwen een boze droom is, voor de tienjarige jongen niet meer dan een vervelende onderbreking van zijn slaap. In de tijd die met donder en bliksem verstrijkt herbeleeft hij kleine maar betekenisvolle momenten uit  zijn dagelijks leven.
In hetzelfde kader plaatst Wiel Kusters in deze sobere dichterlijke vertelling een serie herinneringen van de moeder en de grootmoeder, gebaseerd op familieverhalen, die terugreiken tot in het laatste kwart van de negentiende eeuw. In het verhaal 'Lichtflitsen', dat als een soort naschrift bij 'De onweerzitting' functioneert, legt hij op liefdevolle wijze het beeld vast van zijn dementerende moeder, zoveel jaren later, in de jaren negentig.

De onweerzitting, voor het eerst verschenen in 2000, speelt zich grotendeels af in het dorp dat ook het decor vormde van Kusters' succesvolle In en onder het dorp. Mijnwerkersleven in Limburg."

De pers over De onweerzitting:

Als God huist in het detail, dan is De onweerzitting van Wiel Kusters een gezegend boek. [...] De onweerzitting gaat over de teloorgang van traditionele gebruiken, rituelen en de bijbehorende handelingen, die Kusters als een verbaal archeoloog schitterend heeft vastgelegd, zonder de suggestie te wekken dat het vroeger allemaal beter was.
Peter Henk Steenhuis in Trouw

Deze terugblik op het ontwaken van poëtisch besef doet met regelmaat denken aan de manier waarop Eric de Kuyper zijn jeugdjaren heeft geboekstaafd in een reeks kleine boekjes.
Arjan Peters in de Volkskrant

Ik moest af en toe aan Nescio denken.
Janet Luis in NRC Handelsblad

Spekholzerheide is nu definitief op de kaart. Kusters schrijft sociale geschiedenis zoals Vlaamse schrijvers als Leo Pleysier en Erik Vlaminck die schrijven.
André Matthijsse in Haagsche Courant

Even fraai als bizar. https://t.co/jtastnDFE8

— H.M. van den Brink (@hmvandenbrink) August 9, 2016

Verjaardag Gerrit Kouwenaar

Op de 93e geboortedag van Gerrit Kouwenaar is hier het verhaal van mijn eerste ontmoeting met de dichter, rond het midden van de jaren '70.

De in dit verhaal gebruikte namen zijn gefingeerd. Dit is een gevolg van het feit dat ik mijn herinneringen niet in een quasi zakelijk bericht heb willen samenvatten, maar iets van de concrete situaties van destijds heb willen oproepen. Daarmee deed ik onvermijdelijk een beroep op de verbeelding.

'Slapeloos in Amsterdam' werd eerder gepubliceerd in: Ton van Reen (red.), Wilde Flora. Heerlen, Uitgeverij Leon van Dorp, 2016.

In de onderstaande versie werden daarna nog enkele kleine wijzigingen aangebracht.

Wiel Kusters

Slapeloos in Amsterdam

  

Nummer 12 is boven een vishandel.

De dichter, hoog in het trapgat, heeft zijn hand nog aan de lijn waarmee hij de deur heeft opengetrokken.

‘Kom boven, kom boven’, roept hij.

Alsof het vanzelf spreekt, raap ik de krant en een paar brieven op. Dan klim ik de steile trap op, wat onwennig, een hand aan de leuning met het touw. De dichter grijpt mijn arm alsof hij me voor een terugval moet behoeden.

‘Zo, dag. Kooiker, aangenaam’, zegt hij.

Hij heeft een smal, wat rechthoekig gezicht. Kort, naar voren gekamd haar. Een sjaaltje in de open boord van zijn hemd. Onder zijn snor de suggestie van een misvormde lip.

‘Ruikt u de vis?’ vraagt hij. ‘Wij zijn eraan gewend.’

‘Ik heb een slechte neus’, zeg ik en geef hem de fles jenever die ik om de hoek heb gekocht. Hij kijkt naar de plastic tas.

‘Ah, een neut van De Wandelaar’, zegt hij.

Hij hangt mijn jas aan de kapstok en roept: ‘Petra, hier is meneer Wilken uit Maastricht.’

Vanuit de woonkamer komt zijn vrouw de gang op. Waarom heb ik geen bloemen gekocht? Ik had natuurlijk bloemen moeten kopen.

‘Hee dag. Petra Kooiker’, zegt ze. ‘Wat een reis, hè, helemaal uit Maastricht. Komt u binnen, ik zet gauw theewater op. Zal ik die in de ijskast zetten, Gerard?’ Ze neemt de jeneverfles mee.

Er valt een wat waterig voorjaarslicht door de ramen van de woonkamer. Alsof het bevroren is geweest en nu langzaam ontdooit. We staan. Kooiker steekt een sigaret op, ondersteunt met de rechterhand de elleboog van zijn linkerarm en schudt met een snelle, kleine beweging een metalen armbandje naar beneden. Het rinkelt even als het over zijn uit de mouw vrijkomende platte horloge schuift. De sigaret is een filtersigaret. Fijne rook stijgt boven de smalle hand uit. Heel even zie ik alles. Maar misschien is wat ik zie al een terugblik.

‘Hoe oud bent u? Zullen we je zeggen? Laten we gaan zitten.’

‘Ik kom zo met de thee!’ roept mevrouw Kooiker vanuit de keuken.

‘Achtentwintig’, zeg ik. ‘Maar ik lees uw gedichten al veel langer. Ik bedoel al veel langer dan die van andere dichters.’

Vanuit een fauteuil kijk ik langs de lage, witte boekenkast en de roodblauwe Rietveldstoel die ervoor staat, opnieuw naar de ramen aan de straatkant. Daar staat een ronde eettafel. Er liggen een paar boeken op.

‘Ja, dat begrijp ik’, zegt Kooiker. ‘En het is blijkbaar geen straf voor u. Dat doet me natuurlijk plezier.’

‘Zegt u maar je’, zeg ik.

‘Ach ja, natuurlijk’, zegt hij. ‘Maar jij dan ook. Wat ben je eigenlijk van plan?’

‘Ik zou een proefschrift over uw werk willen schrijven’, antwoord ik.

‘Toe maar’, lacht hij. ‘Maar moet ik dan niet dood? Ik bedoel: ik ben toch nog niet klaar?’

‘De thee is wel klaar’, zegt mevrouw Kooiker. Ze zet kopjes en schoteltjes op het salontafeltje. ‘Haal jij 'm even, Gerard?’ En tegen mij: ‘Zo. En weten jullie al wat jullie gaan doen?’

‘Praten, toch?’ lacht Kooiker die de theepot binnenbrengt. ‘Wat had je anders gedacht? Wilken – mag ik Franz zeggen, dat is je voornaam toch? – Franz komt niet naar Amsterdam om te scrabbelen, wat?’

‘Scrabbelen doen wij heel graag’, zegt mevrouw Kooiker.

‘Franz wil een proefschrift over mij schrijven’, zegt Kooiker.

‘Gos’, zegt mevrouw Kooiker. ‘Je blijft toch wel eenvoudig, hè Gerard?’

‘We gaan zo meteen boven zitten, bij de papieren.’

‘Prima hoor’, vindt mevrouw Kooiker. ‘Ben je getrouwd?’

‘Was dat tegen mij?’ vraagt Kooiker.

‘Al drie jaar’, zeg ik. ‘We hebben een dochtertje.’

‘En je vrouw?’ vraagt mevrouw Kooiker.

‘Die is thuis’, zeg ik.

Ik heb snel en onbeheerst, want een beetje zenuwachtig, een te grote slok van de hete thee genomen en voel mijn tong nabranden, wanneer we de trap opgaan naar Kooikers werkkamer.

‘Dit is mijn nachthok’, zegt hij, terwijl hij een nieuwe sigaret opsteekt en met mij om zich heen kijkt. ‘Ik werk vooral ’s nachts.’

‘Omdat het dan stil is’, probeer ik.

‘’s Nachts bijten de woorden beter’, zegt Kooiker. Ik zie hoe hij zijn boventanden even op zijn onderlip zet. Hij trekt aan zijn sigaret, een diepe haal. Hij denkt na. ‘Ik hoor hier ook heel goed de regen als het regent.’

De zolderkamer heeft één raam.

‘Hiernaast leggen we wel eens een logé te rusten’, zegt Kooiker. ‘Eigenlijk is het de kamer van Aldus, onze zoon, maar die is er nu niet. Ik ga vannacht eens heel hard typen. Díeverse vruchtensmaken, wat ik je brom.’ ‘Wat ik je brom’, zegt hij nog een keer. Hij gnuift. Dan iets harder, vanonder zijn snor: ‘Dat stond in mijn jeugd op het bord bij de ijskraampjes. En dan zei ik dus: Díeverse vruchtensmaken. Daar moest mijnheer onze vader dan om lachen. Daniël, mijn broer, die dat portret daar heeft getekend zei het ook. Wát?’

Het klinkt alsof hij een antwoord verwacht, maar sinds ons gesprek in de woonkamer weet ik dat zijn ‘Wát?’ geen vraag is.

Ik kijk naar de tekening die tegen de muur naast Kooikers schrijftafel hangt en ga dichterbij staan. Een donkerharige jongeman, met schrik en verwarring in de ogen – of is het juist schuwheid en een zekere leegte? – kijkt me door ronde brillenglazen aan. Hij heeft tamelijk dikke lippen, maar het kan ook zijn dat de zwarte mond een beetje openstaat, waardoor hij groter lijkt.

‘Dat ben ik in november 1943,’ zegt Kooiker, ‘nadat ik door de moffen vrijgelaten was. Ik kwam uit de nor, ze hebben me een half jaar laten spartelen, eerst bij de SD in de Euterpestraat, toen in de nor in Utrecht.'

Hij strijkt met zijn wijsvinger links en rechts over zijn snor alsof die platter moet.

‘Toch was ik geen grotere held dan dat ik een paar versjes in een stiekem blaadje had gezet. Maar dat mocht niet van de moffen.’

Hij gaat achter zijn tafel zitten, steekt een sigaret op, rinkelt met het kettinkje rond zijn pols en zegt: ‘Ze waren niet geïnteresseerd in sonnetten en ook niet in mijn metaforen. En zo'n moffenvuist kwam wel aan. Daarna weer die stenen doodskist in, anderhalve bij tweeënhalve meter, met toch ook wel, ik moet niet liegen, ook wel een houten brits erin, voor de gezelligheid. Wát?’

‘Gerard!’ De stem van mevrouw Kooiker. Ze komt door de openspringende deur, waarvan ze de klink met haar elleboog naar beneden heeft gedrukt. In haar ene hand twee glaasjes, in de andere een glas en een sherryfles.

‘Ik dacht al, het wordt tijd voor Neutemans’, zegt Kooiker.

‘Vijf uur’, zegt zijn vrouw.

‘Zo mag ik het horen’, zegt Kooiker.

‘Drinkt u ook sherry?’ vraagt mevrouw Kooiker. ‘Of liever jenever?’

Ze schenkt de drie glazen vol, neemt een slok van het hare, schenkt nog eens bij en zegt: ‘Zo dan ga ik maar weer. Jullie letten wel op de fles.’

‘Ik was natuurlijk helemáál geen held,’ zegt Kooiker, ‘met mijn negentien jaar. Niks gewend. En die versjes waren niet om over naar huis te schrijven. Allemaal jeugdige onzin. Ondermaats. Wat was ik. Negentien. Beetje verwend. Ik heb verdomme wél een naam moeten noemen, het ging niet anders. Er moest een contactman zijn, zei die mof, daar kon ik niet onderuit. Dat was Eddy. Die jongen hebben ze toen ook gepakt, is later gelukkig  vrijgekomen. Maar dan zoek je mekaar later niet meer zo een-twee-drie op, hè?’

Hij drinkt van zijn sherry. ‘Genoeg lullige verhalen’, zegt hij. ‘Vertelt u eens iets.’

‘Als u weet ik niks’, probeer ik even.

Kooiker hoort het niet, want hij heeft de la van zijn werktafel opengetrokken en schuift daar de papieren in die hij al pratend tot een stapeltje verzameld heeft.

Wanneer we met de lege fles de trap afdalen, van de werkkamer naar de woonverdieping, hoor ik hoe mevrouw Kooiker in de keuken bezig is onder de lopende kraan wat borden en bestek af te wassen.

‘We moesten maar eens een hapje gaan eten’, zegt Kooiker. ‘En ik wil vanavond ook wel weer eens naar De Kring. Lang niet meer geweest.’ Tegen zijn vrouw: ‘Franz gaat mee als introducé, naar De Kring. Maar we gaan eerst nog wat drinken. Ik wil hem even laten zien waar ik gewoond heb toen ik nog met Friedje was.’

‘Lustwoord’, zegt mevrouw Kooiker.

‘Ja, verdomd, toen ik Lustwoord schreef’, zegt Kooiker.

‘Maar het begon pas goed toen ík je aan de haak had geslagen, hè Ger?’ vraagt mevrouw Kooiker.

‘Ja, lief,’ zegt Kooiker, ‘toen begon het ergens op te lijken.’

‘Wordt het laat?’ vraagt zij.

‘Gewoon’, zegt hij. ‘Ga jij anders maar vast naar bed.’

‘Dan zal ik voor Franz het bed van Aldus opmaken’, zegt zij. ‘Aldus is onze zoon.’

‘Wel een aparte naam’, zeg ik.

In de woonkamer bel ik naar huis, het kan laat worden, te laat voor de laatste trein naar Maastricht, ik zal in Amsterdam blijven slapen.

Het motregent. Kooiker draagt zijn regenjas, die hij bij de hals met zijn hand gesloten houdt, met zwier. Soms versnelt of vertraagt hij zijn pas heel even, het ziet er dan uit alsof hij een sprongetje maakt.

‘Veel gewerkt de laatste tijd’, zegt hij. ‘Veel vertaald. Toneel. Dat levert nog eens wat op. Hier gaan we naar rechts en dan zijn we er al bijna. Je houdt toch wel van vis?’

Het restaurant heet Lips en Kooiker blijkt hier bekend. ‘Lang niet gezien, meneer Kooiker’, zegt de man die ons komt vragen wat we willen drinken. ‘Nou u het zegt’, antwoordt Kooiker.

Wij zitten aan een ronde tafel bij de ingang. Als ik de halfdonkere ruimte in kijk, word ik een beetje duizelig. Er lopen lange zwarte balken langs het plafond, om de anderhalve meter gestut door verticale balken. Aan weerszijden van de pijpenla-achtige ruimte springen half ovale tafeltjes uit de muur, ondersteund door één zwartgelakte poot.

Ik bestel een spa. ‘Een spuitwatertje voor mijnheer,’ herhaalt Kooiker, ‘en brengt u ook maar een fles droge witte van het huis.’ Dan haalt hij zijn leesbril te voorschijn en kijkt op de kaart. ‘Ach, ik weet het eigenlijk ook al wel’, zegt hij. ‘De sliptongen in roomboter.’

‘Voor mij ook maar’, zeg ik.

Kooiker zet zijn leesbril weer af en kijkt me aan.

‘Het is vandaag geen vrijdag’, zegt hij.

Ik begrijp het niet.

‘Katholieken eten toch alleen vis op vrijdag?’

‘O, nee hoor’, zeg ik.

Raadsel.

‘Petra en ik zijn in de weekends vaak in Schoorl, met vrienden. Ida en Mel Snel, ken je die? En Bert en Jessica Toeven.’

‘Van Snel en Toeven heb ik natuurlijk wel dingen gelezen’, zeg ik. ‘Laatst nog Helmgras van Bert Toeven.’

‘Goed boek,’ zegt Kooiker, ‘goeie vrienden. We huren daar in Schoorl al jarenlang samen een huis in de duinen. In de weekends de stad uit, naar buiten, van dat bovenhuis de natuur in. In de winter natuurlijk wat minder. Altijd veel plezier. Gezellig. Wandelen, scrabbelen, Neutemans komt langs. Nooit gesprekken over literatuur.’

‘Ha!’ zeg ik.

‘Wát?’

‘Ja, leuk’, zeg ik.

‘Zal miskien eens bij een ongeluk of wat ook wezen, dat je zegt.’

‘Wat is dat?’ vraag ik.

‘Dat is Schoorls dialect’, zegt Kooiker. ‘We prate wel aars, maar we zegge de zin niet aarsom.’

‘Went iech noe Kirchröadsj kal, verstjees doe miech nit. Dat is Kerkraads’, zeg ik.

Daar komt de vis. Kooiker lijkt duidelijk besloten zich daar nu even geheel aan te wijden. Hij zet zijn leesbril weer op en begint zijn tongen te fileren.

De vis is op, de fles is leeg, we drinken nog een grappa en lopen even later over het Leidseplein.

‘En nu op naar De Kring’, zegt Kooiker. ‘Benieuwd of Onno er is.’

‘Onno Harten’, begrijp ik.

‘Ja, Onno en ik zijn kutzwa... Nou ben ik vergeten je te laten zien waar ik destijds met Friedje heb gewoond.’

‘Waar je de gedichten uit Lustwoord hebt geschreven.’

‘We lopen er toch nog even naartoe. Wát? Het is vlakbij. Café Welling. We hadden er een kamer op de derde etage. Om er te komen moest je door het café. Friedje kwam bij Onno vandaan. Later ging ze naar Oldebroek.’

‘Jan G. Oldebroek.’

‘Ja, daar heb ik nooit iets van begrepen. Jij?’

‘Ik ken Oldebroek niet.’

‘Nee, natuurlijk niet. Hij woont in Haarlem.’

Café Welling ligt op een hoek. Er staat een ruwhouten bank voor een raam met kanten gordijntjes. Wilde wingerd beklimt een stuk muur en het afdak van het terras. ‘Gulpener Bier / schenken ze hier’, rijmt Kooiker. Hij wijst naar een reclameplaat. ‘Limburgs bier. Maar ook díeverse andere soorten. Jij bent meer een bierdrinker, hè?’

Het is er tamelijk druk. Ik zie dat enkele bezoekers Kooiker kennen, maar vrienden zijn er kennelijk niet bij.

Er is nog een barkruk vrij. Ik blijf staan. ‘We drinken wat en dan gaan we weer’, zegt Kooiker. ‘Zo is het leven. Het leven is goed, maar het leven kan beter. Kijk, die deur daar, die leidde destijds naar de eerste toppen van mijn kunnen. Toen, met Friedje, begon er iets nieuws te gebeuren in mijn versjes. Vijftig was voorbij. We gingen allemaal ons gangetje. Wát?’

Thuis heeft hij me uitgelegd dat hij geen jenever meer drinkt. Daar moet je op je vijftigste mee ophouden, vond hij. Maar nu ik een jonge bestel, doet hij mee.

‘Op Friedje’, zegt hij. ‘Op de poëzie’, antwoord ik. ‘De tijd van de jeugd’, zegt hij.

Dat waren twee slokken. Hij kijkt naar de barman en wijst naar zijn glaasje.

Het loopt tegen middernacht wanneer we bij café Palladium aan het Kleine-Gartmanplantsoen de trap naar sociëteit De Kring bestijgen. We worden enigszins haastig gepasseerd door een jonge man en een jonge vrouw, die luid en vrolijk met elkaar in gesprek blijven terwijl ze achter elkaar naar beneden komen, zij lachend voorop. ‘Hans Haags heeft haast met zijn sjans’, zegt Kooiker.

Het zegt mij niets, maar boven gekomen denk ik wel: dit is dus De Kring.

‘Dit is heilige grond,’ zegt Kooier, ‘maar het is geen grond en je weet ook wel dat ik niet zo van heilig ben.’

Ik krijg nauwelijks de gelegenheid de ruimte in me op te nemen, want uit het groepje mensen bij de bar heeft zich iemand losgemaakt die naar ons toe komt. Ik herken de dichter Onno Harten. ‘Ger!’ zegt hij op de rand van roepen. Hij grijpt Kooiker bij de schouders en zoent hem. Ze omhelzen elkaar. Wat Harten zegt, is onverstaanbaar, het loopt telkens uit op een zacht gegniffel. Een ingetogen soort hinniken. Dan zegt Kooiker: ‘Het komt door hem. Ik dacht, ik neem hem mee naar De Kring, dan kom ik daar ook weer eens.’

Ik wil Harten een hand geven, maar weet me nog net te bedwingen: hij maakt geen aanstalten.

‘Nou, dat is dan goed van u’, zegt hij. Misschien heeft hij wat last van zijn keel, ik zie hoe hij na een korte snuifbeweging een beetje slijm lijkt weg te slikken. We vertrekken in de richting van de bar.

De trap omlaag ging nog wel, maar het lopen door nachtelijk Amsterdam viel niet mee. Kooiker had een arm om mijn schouder geslagen en leunde zwaar op me. Veel zeggen deed hij niet, op een enkel esoterisch aforisme na. Bij vlagen ging zijn ademen over in een zacht geronk.

Toen we voor de vishandel stonden, sprak hij, bijna tot mijn schrik, als veranderde hij voor een ogenblik in een oude generaal: ‘Sleutel rechter jaszak.’ Het lukte me met moeite de sleutel in het duistere slot te krijgen, terwijl ik de dichter zo goed mogelijk overeind hield.

Toen begon de lange, bange tocht naar boven. Zonder de leuning, waaraan ik ons werkelijk omhoog moest sjorren, was het me niet gelukt. Het touw was van geen waarde. Ik moest denken aan Kooikers gedicht – een van de 'Legenden' uit Lustwoord – over de beklimming van de Mont Blanc.

Boven gekomen fluisterde hij keihard: ‘Zachtjes, dat Petra niet wakker wordt.’ Daarna zakte hij weer weg in zijn hoogtenevel.

Ik stommelde met mijn dichter de kamer in, rangeerde hem in een fauteuil en deed het grote licht aan. Plotseling was hij klaarwakker.

‘We nemen nog een neut’, beval hij. ‘Het is nog te vroeg voor de hand aan de ploeg.’

‘Maar het is...’

Nu werd hij een beetje kwaaiig.

‘Werumeus Buning! Er staat nog jenever in de ijskast. IJs- en ijskoud, dat heb je morgen zelf tegen Petra gezegd.’

Ik aarzelde.

‘Toe dan.’

Ik liep de keuken in, kon de lichtknop niet vinden, wachtte even tot ik vanzelf iets beter zag en nam de fles Boomsma uit de ijskast. Nu nog een borrelglaasje. Niet te vinden. Een bodempje jenever in een sherryglas dan maar?

Toen ik terugkwam in de woonkamer was Kooiker volledig onder zeil. Hij zatlag in zijn fauteuil als een visser die aan boord van zijn boot uitgestrekt ligt tegen een stapel touw.

Het zag er niet naar uit dat hij deze nacht nog wakker zou worden.

Ik zette zijn laatste dosis jenever naast de andere fauteuil, deed het licht uit en ging zitten.

Met luid kloppend hart probeerde ik aan de situatie te wennen. Drie uur. Ik kon onmogelijk naar boven sluipen en in Aldus' bed gaan liggen. Half vier. Dan maar wachten tot het ochtend werd en met een vroege trein terug naar Maastricht.

Om zes uur nam ik geruisloos afscheid. Verzwikte mijn voet in het trapgat, maar kwam heelhuids beneden. In de straten van Amsterdam sjirpten de trams. 

Ik hinkte naar de halte.