maandag 6 juli 2020

Mathijs Sanders in het nieuwe nummer van de Poëziekrant over Zonder palet.

Klik op de foto's om ze te vergroten.




woensdag 17 juni 2020

Krukkig


Via mijn uitgeefster ontving ik een bespreking van mijn gedichtenbundel Zonder palet, een stuk waarover ik, gezien de huidige stand van de poëziekritiek, niet hoef te klagen, maar dat me wel even aan het denken zette over de vraag of je op zo’n stuk kunt reageren, zoals je dat in een interview zou doen. Of in een openbaar gesprek over gedichten, zoals ik dat in februari in Theater Landgraaf en in boekhandel Van der Velden van Dam Heerlen zou hebben gevoerd met Dick Gebuys en Ben van Melick, als het coronavirus daar geen uitsteekseltjes voor had gestoken.

Dat soort gesprekken indachtig besloot ik dit stukje toch maar te schrijven. Ook al omdat het los van de genoemde recensie (door Joost Baars in het zomernummer van Awater) een ongezochte gelegenheid biedt om een van de meest autobiografische gedichten uit Zonder palet een wat preciezer kenbare achtergrond te geven.
Ik bedoel het gedicht ‘Dichtersbloed’.

Dichtersbloed

Ik was zeventien en zocht de poëzie
waar ze niet was, in mijn klein leven toen,
de krampjes van elk woord, echolalie.
Wel wortels, maar geen takken, laat staan groen.

Ik werkte in een ziekenhuis als klerk,
de poli van de zenuwarts De Jong.
Daarnaast bezong ook ik de reine berk
(geneurie eigenlijk, met die stijve tong).

Plots stond de dichter Aafjes voor mijn neus.
Ik las hem al, zijn reisverhalen en
Het koningsgraf, de Voetreis van zijn roem,
al dat werk, de schaduw van een reus.
Hij moest meteen naar het lab, ik gidste hem
en zag zijn bloed zich in een buisje doen.

Het gedicht gaat over mijn eerste pogingen tot het verleiden van de muze van de poëzie. Ik was zeventien en werkte, sinds juli 1963, voornamelijk administratief, op de polikliniek van de zenuwartsen (de toenmalige term van specialisten in neurologie èn psychiatrie) De Jong en Kreutzkamp in het Sint Joseph Ziekenhuis in Heerlen.

Een kleine wereld: het ouderlijk gezin in Spekholzerheide (je komt de plaatsnaam tegen in Nescio’s novelle Dichtertje), van het dagelijks werk in Heerlen en van de avondlessen, drie keer in de week, van het Zuid-Limburgs Avondlyceum in de klaslokalen van het Heerlense Bernardincuscollege, zevenenvijftig jaar geleden. Ook probeerde ik gedichten te schrijven, wat niet zo gemakkelijk was, want waar kon ik het over hebben?

Ik las veel, en nog meer. ‘Jongen, je leest je verstand weg,’ zei mijn moeder, een beetje bezorgd, maar ook wel met vertedering. Maar uit mijzelf groeide nog niks tevoorschijn, mijn woorden kwamen geen stap vooruit. (Het woord echolalie, dat daar nu metaforisch naar verwijst, kan ik destijds al hebben opgedaan uit de medische dossiers die ik administratief verwerken moest.)

De ‘reine berk’ die ik als groen dichtertje bezong, is natuurlijk een verwijzing naar het gedicht ‘Niet te geloven’ van Remco Campert (‘alles zoop en naaide’, die ‘onwelvoeglijke’ regels over de bevrijding, 1945, die in mei 1964 het einde inluidden van het fijne boekenprogramma Literaire ontmoetingen van H.A. Gomperts en Hans Keller op de televisie).
En die ‘stijve tong’, onmachtig stijf van de echolalie, ja, dat was natuurlijk ook een toespeling op ahum.

Tot mijn grote leesgenoegens als zestien-, zeventienjarige behoorden de reisverhalen van de dichter Bertus Aafjes (Morgen bloeien de abrikozen, over zijn verblijf in Egypte bijvoorbeeld) – je kwam nog eens ergens als je de reisstukken las waarmee hij op Cees Nooteboom vooruitliep. Maar natuurlijk woonde ik ook in Aafjes’ gedichten. Een voetreis naar Rome leerde me hoe een dichter kan zingen, Het koningsgraf hoe hij erotiek en dood weet te verbinden. En hoe huiveringwekkend het ‘Niets’ kan zijn.

Dat was geen ‘kleine wereld’ meer. Deze dichter, van wie ik wist dat hij zeer dichtbij zijn vaste basis had, op kasteel Hoensbroek bij Heerlen, sloeg zijn vleugels uit, over de aardbol en in de taal. In hém stroomde wat je wel eens ‘dichtersbloed’ hoorde noemen. Dat viel niet te ontkennen. Maar ook leerde ik dat vitaliteit en melancholie samen kunnen gaan, en dat depressiviteit dan op de loer ligt, al is dat toch ook iets heel anders.

Zo kon het gebeuren dat ik de bewonderde dichter in de polikliniek plotseling voor mij zag en ik hem schuchter kon zeggen dat ik hem las. En dat ik hem, toen hij bloed moest laten prikken, zei dat ik hem wel naar het laboratorium zou brengen, ik wist de weg. Zo maakte ik mijn voetreisje met hem door de gangen van het ziekenhuis. En ik hoorde hoe hij slofte. Bij de prikdienst zag ik hoe zijn ‘dichtersbloed’ zich moest bergen in een buisje. Gevangen, verkleind, in zekere zin zelfs: gekleineerd.

Ik ‘zag zijn bloed zich in een buisje doen.’

Zo, met deze woorden heb ik dat in het gedicht ‘Dichtersbloed’ opgeschreven.
Het staat er precies zoals het er moet staan. Met een op betekenisvolle wijze kleurloos en suffig woordje ‘doen’. Onhandig rijmend op dat trotse ‘roem’ enkele regels eerder.

De criticus schrijft over deze regel en over dat ‘doen’, dat het lijkt ‘dat Kusters zo snel tevreden was met een rijm, dat hij de krukkigheid ervan voor lief neemt. [...] Van zulke regels krimp ik een beetje ineen.’

Dat laatste, lieve lezer, was ook wel de onkrukkige bedoeling, zoals zich nu misschien begrijpen laat. Ook ik kromp van dat zielig ‘zich in een buisje doen’. Toen ik het zag, lang geleden, en toen ik er een gedicht over schreef.

Aber nichts für ungut.

** 

Wiel Kusters, Zonder palet, Uitgeverij Cossee 2020, 154 pagina’s, € 19,90).



Foto: portret Bertus Aafjes door zijn dochter Diana Huijts (Literatuurmuseum).

dinsdag 31 maart 2020

Persconferentie

      'Downhearted? Not we, say the bells of Stepney’

Ook dit breekt zich nu baan: een angst voor hoop,
onnodige twijfel die zich langzaam aan
verspreidt, met als van gif een grif verloop.
Nog even en het leven komt tot staan.

Het vuur lijkt altijd slimmer dan zijn rook,
die sla je weg (zie hoe ik hier gebaar),
maar doven is dat niet: je bent de pook.
(Mijn ogen prikken – als de naald een blaar.)

Keer in. En strooi geen vonken in het rond,
want alle vlees is brandbaar als het gras,
waarin je je bedauwd geboren vond.

Vergeet een dood waarvan je niet genas,
de navelstreng je allerlangste lont.
Er blaast straks iemand vonken uit je as.


31 maart 2020

zondag 22 maart 2020

OP AFSTAND


Regels in een tijd van nood

Ik zag een vlek, maar niet dat het een gaat-
je was, een zuivere vorm van dolle smet
(alsof je zonder iets te zeggen praat,
of waakzaam bent maar niet hebt opgelet
en nu wilt weten wat je nog te wach-
ten staat). God is onaf, ver van je bed
beidt hij, totdat hij niet meer komen mag.
Veel gaten zijn ontsproten aan de wet.

‘Je rijmt maar half, niet consequent, dus niet.
Omarm de regels die je het liefst verried
en luister naar de stem die ik je gaf:
stilte na een storm van luid geblaf.
Mijn verre hand reikt dieper dan het graf.
Er is zoveel waar je me nog in ziet.’



19 maart 2020

dinsdag 4 februari 2020

Koen Eykhout in dagblad De Limburger, 4 februari 2020.



maandag 27 januari 2020



Verschenen 15 januari 2020.

Uitgeverij Cossee, 164 bladzijden, ISBN 978 90 5936 896 5.

Jooris van Hulle over 'In opdracht. Achtenveertig kwatrijnen'

Een mooie recensie van In opdracht. Achtenveertig kwatrijnen in het nieuwe nummer (januari-februari 2020) van de Poëziekrant.

Klik op de afbeelding; daarna kun je ze vergroten.




Gesprek met Frits Spits over Zonder palet.
De Taalstaat, NPO Rado1, zaterdag 11 januari 2020.